“Osnivanje Eko-fonda” <<< PRIJEDLOG NACRTA ZAKONA O OSNIVANJU EKO FONDA Pripremila Radna grupa Educo centra za osnivanje Eko-fonda Boris Marić, Samostalni pravni konsultant Milena Živković, Savjetnik ministra, Ministarstvo zaštite životne sredine i uredenja prostora Marina Marković, Samostalni konsultant za životnu sredinu Katlin Brašić, Koordinator projekta, Educo centar Valentina Šcekić, Koordinator kampanje, Educo centar Podgorica, april 2004 Član 1. Ovim zakonom osniva se Fond za zaštitu životne sredine RCG (u daljem tekstu Fond ). Član 2. Fond ce obavljati poslove utvrdene ovim zakonom u cilju finansiranja programa, projekata i sličnih aktivnosti koje ce doprinijeti unaprijedenju i zaštiti životne sredine. Fond ce djelatnost obavljati u skladu sa nacionalnom politikom zaštite životne sredine. Član 3. U sklopu obavljanja svoje dijelatnosti Fond promoviše ciljeve i načela očuvanja životne sredine, smanjenja rizika za život i zdravlje ljudi, racionalnog korišcenja dobara i energije kao osnovnih uslova održivog razvoja i konaČno ostvarivanja prava gradana na zdravu životnu sredinu. Član 4. Fond je pravno lice sa pravima i obavezama utvrdenim zakonom i aktima Fonda. Fond se upisuje u sudski registar . Sjedište Fonda je u Podgorici. OsnivaČka prava i obaveze u ime Republike Crne Gore obavlja Vlada Republike Crne Gore. Član 5. Fond se finansira iz eko-naknada propisanih Zakonom o životnoj sredini, naplacenih kazni po Zakonu o životnij sreduni i ovom zakonu, inostranih i domacih donacija i kredita,finansijskih operacija Fonda (sredstava koja pristižu po osnovu vracanja kredita koje je dao Fond i sredstava dobijenih od privatizacije predvidenih za zaštitu životne sredine), ostalih izvora finansiranja. Sredstva Fonda se koriste u skladu sa zakonom, Statutom i programom Fonda. Fond odgovara za obaveze cijelom svojom imovinom. Republika Crna Gora solidarno i neograničeno odgovara za obaveze Fonda. Član 6. Fond ima Statut i druge opšte akte u skladu sa zakonom i Statutom Fonda. Statut Fonda donosi Upravni odbor Fonda uz saglasnost Vlade RCG. Član 7. Djelatnost Fonda obuhvata poslove: -obezbjeduje drugim subjektima sredstava za finansiranje zaštitite životne sredine pod uslovima povoljnijim od tržišnoh, -posredovanje u vezi sa finansiranjem zaštite životne sredine iz sredstava koje obezbjeduje država Crna Gora, a koja ne ulaze u redovne izvore finansiranja Fonda, medunarodne organizacije, finansijske institucije i tijela i domaca i strana fizička lica, -stručne i druge poslove u vezi sa upravljanjem i korišcenjm sredstava Fonda, -vodenje baze podataka o programima, projektima i sličnim aktivnostima, kao i o potrebnim i raspoloživim finansijskim sredstvima za njihovo ostvarivanje, -drugie poslove u vezi sa podsticanjem i finansiranjem zaštite životne sredine utvrdenih Statutom Fonda. Fond poslove iz svoje nadležnosti vrši kao javna ovlašcenja. Član 8. Organi Fonda su Upravni odbor i direktor Fonda. Član 9. Fondom upravlja Upravni odbor u skladu sa odredbama ovog zakona, statuta i opštih aktia Fonda. Upravni odbor ima predsjednika i sedam članova. Predsjednika i članove Upravnog odbora imenuje i razriješava Vlada RCG. Vlada RCG u Upravni odbor imenuje: -dva predstavnika ministarstva koje se bavi zaštitom životne sredine, -jednog predstavnika ministarstva koje se bavi poslovima finansija, -jednog predstavnika ministarstva koje se bavi poslovima ekonomije, -jednog predstavnika NVO sektora koji se bavi poslovima zaštite životne sredine, -jednog predstavnika Zajednice opština RCG, -jednog predstavnika privrednika CG, -jednog predstavnika iz redova stručnjaka za oblast zaštite životne sredine. Konstituisanje Upravnog odbora vrši se na prvoj sjednici koja se mora održati u roku od 15 dana od dana imenovanja. Djelokrug, ovlašcenja i odgovornosti kao i način rada Upravnig odbora bliže se utvrduju Statutom Fonda. Član 10. Član Upravnog odbora iz NVO sektora bice izabran javnim konkursom. Izabrace se onaj kandidat koji bude imao najviše glasova nevladinih organizacija koje su se statutima deklarisale kao ekološke, a registrovane su najmanje tri godine. Javni konkurs raspisuje Vlada RCG, a proceduru izbora sprovode najmanje dvije, najviše tri nevladine organizacije koje su se istakle u koordiniranju i razvoju NVO sektora. Član 11. Mandat članova Upravnog odbora traje četiri godine. Član 12. Poslovodni organ Fonda je direktor. Direktor zastupa i predstavlja Fond. Direktora bira i razriješava Upravni odbor Fonda uz saglasnost Vlade RCG. Direktor Fonda se bira na osnovu javnog konkursa na vrijeme od četiri godine. Djelokrug, ovlašcenja i odgovornosti, postupak izbora i razriješenja direktora utvrduju se statutom Fonda u skladu sa zakonom. Član 13. Sredstva Fonda koriste se za zaštitu životne sredine, i to: -zaštitu, očuvanje, poboljšanje kvaliteta vazduha, vode i zemlje, -podsticanje korišcenja obnovljivih izvora energije, -poboljšanje prakse u upravljanju otpadom -zaštitu i očuvanje biološke različitosti, -podsticanje održivog razvoja ruralnog prostora, -podsticanje održivog korišcenja prirodnih dobara, -unaprijedivanje informacionog sistema o stanju životne sredine, -podsticanje obrazovnih, istraživačkih, naučnih i razvojnih programa, projekata, studija, -ostvarivanju djelatnosti Fonda. Fond može učestvovati i u sufinansiranju projekata, programa i sl. koji se sprovode na području RCG, kada ih finansiraju medunarodne organizacije, finansijske institucije, domaca i strana fizička lica. Fond može učestvovati i kao Član 14. Sredstva Fonda daju se pravnim i fizičkim licima, korisnicima sredstava, kao zajmovi,subvencije,pomoc i sl. Član 15. Korisnik sredstava Fonda je pravno ili fizičko lice izabrano na osnovu kriterijuma sadržanih u javnom konkursu i opštim aktima Fonda Član 16. Opštim aktima Fonda odreduju se kriterijumi koje moraju ispunjavati korisnici sredstava. Član 17. Ako korisnik sredstava Fonda dodjeljena sredstva ne koristi shodno namjeni za koju ih je dobio, ista ce vratiti, a za štetu nanesenu Fondu odgovarati na nacin utvrden ugovorom o korišcenju sredstava i zakonom. Član 18. Imovinu Fonda čine stvari, prava i ostala sredstva dobijena od osnivača kao i sredstva pribavljena u skladu sa zakonom. Član 19. Imovinom Fonda raspolaže Upravni odbor i direktor Fonda u skladu sa zakonom i statutom Fonda. Član 20. Za svaku poslovnu godinu Upravni odbor Fonda donosi program i finansijski plan. Na kraju svake poslovne godine Fond je obavezan u sredstvima javnog informisanja objaviti svoj finansijski izvještaj. Član 21. Rad Fonda je javan. Član 22. Fond blagovremeno i istinito obavještava javnost o obavljanju poslovima iz svoje djelatnosti. Član 23. Fond je dužan učiniti dostupnom informaciju koju posjeduje ako je ista zatražena od strane javnosti i sredstava informisanja. Traženje informacije ne zahtjeva dokazivanje posebnog osnova ( interesa ). Član 24. Fond može uskratiti davanje informacije ako se radi o službenoj ili poslovnoj tajni. Kaznene odredbe vezane za naknade propisane ovim Zkonom. Prelazne i završne odredbe koje regulišu početak rada Fonda, rokove za donošenje opštih akata Fonda, način na koji ce se Uredba o visini naknada, načinu obračuna i placanja naknada zbog zagadivanja životne sredine koristiti i dr. Komentar nacrta Zakona o eko-fondu Ustavni osnov za donošenje Zakona o eko-fondu sadržan je u Članu 12. Ustava RCG. Ovaj član propisuje šta se u skladu sa Ustavom propisuje zakonom gdje se u stavu 1 tačka 4 kaže " druga pitanja od interesa za Republiku ". Više je nego jasno da je pravljenje Fonda za zaštitu životne sredine kao samostalne institucije propisane i uredene zakonom nesporni interes Repudlike Crne Gore. Uzmemo li u obzir Član 19. Ustava koji govori o životnoj sredini i glasi: " Svako ima pravo na zdravu životnu sredinu i na blagovremeno i potpuno obavještavanje o njenom stanju. Svako je obavezan da čuva i unapreduje životnu sredinu. ", vidimo da je čuvanje kao i unapredivanje životne sredine propisano Ustavom. Utvrdivanje Eko-fonda kao samostalne institucije, predstavljalo bi doprinos očuvanju životne sredine i afirmaciji Crne Gore kao ekološke države. Opravdanost pravljenja Eko-fonda može se dokazivati na mnogo načina.Ideja o osnivanju fonda koji bi finansijski podržavao, programske aktivnosti na zaštiti životne sredine, postoji vec duže vrijeme. Slična iskustva postoje u vecini država jugoistočne Evrope. Nesporna je činjenica da je zaštita životne sredine prioritetno pitanje crnogorskog društva, kako zaštita životne sredine ne bi bila ograničavajuci faktor razvoja društva. Ove dvije činjenice treba uzeti kao okvir realnosti koje namecu potrebu za što boljom zaštitom životne sredine. Jedan u nizu mehanizama, koji bi stvorio preduslove za bolju zaštitu životne sredine, prije svega finansijsku, je svakako osnivanje EKO-FONDA kao samostalne institucije. Potreba osnivanje fonda čija bi sredstva služila za finansijsku podršku u procesu zaštite životne sredine, čini se, opšte je prepoznata. Agenda ekonomskih reformi u Crnoj Gori, koji je utvrdila Vlada, govori da je potrebno ponovo osnovati Ekološki fond CG kao pod-račun republičkog budžeta. Prepoznaje se želja da se u republičkom budžetu zadrže svi prihodi koji se odnose na životnu sredinu (eko-takse ). Osnova za ovo razmišljanje je racionalizacija i mogucnost upravljanja sredstvima eko-fonda od strane tijela, koje bi vjerovatno bilo sastavljeno od ljudi iz Vlade, odnosno nekoliko resornih ministarstava ( finansija, zaštite životne sredine i uredenja prostora, pravde, ...). Treba ovdje reci da je ekološki račun kao pod-račun republičkog budžeta predviden Članom 40. Zakonom o životnoj sredini iz 1996.god., kojim je propisano: " Sredstva eko-naknada iz Člana 36. ovog zakona uplacuju se u budžet Republike na poseban podrčun (ekološki račun ) i koriste se za namjene utvrdene ovim zakonom." Medutim praksa je pokazala da ova norma nije zaživjela na pravi način zbog čega se mora izraziti ozbiljna sumnja u ponovni pokušaj uredivanja ovog pitanja na isti način. Strategija razvoja i redukcija siromaštva Crne Gore predvida osnivanje Fonda za životnu sredinu. Isti dokument, koji je uzgred rečeno, zajedno sa Agendom ekonomskih reformi, strateški, konstatuje da sistem upravljanja životnom sredinom pokazuje brojne slabosti medu kojima je i finansiranje sektora koje je neadekvatno, buduci da javni rashodi za programe zaštite životne sredine učestvuju u BDP sa manje od 0,1%. Ovdje se ne precizira na koji način bi Fond bio organizovan, ali polazeci od činjenice da je učinjen osvrt na javne rashode ze programe zaštite životne sredine i imajuci u vidu činjenicu da je i do sada postojala zakonska osnova ekološkog računa koja nije funkcionisala, predpostavlja se da bi jedino optimalno riješenje bilo formiranje Fonda kao samostalne institucije. Postavlja se pitanje, da li postoji pravni osnov za konstituisanje Eko-fonda kao samostalne institucije? Vec smo rekli da u Zakonu o životnoj sredini postoji osnov za ekološki račun koji predstavlja podračun budžeta. U okviru neminovnih izmjena i dopuna Zakona o životnoj sredini treba predvidjedi osnivanje Eko-fonda kao samostalne institucije. Ovo pitanje moguce je pokrenuti u formi amandmana na Zakon, uz ispunjenje potrebnih preduslova proceduralne prirode (potreban broj poslanika, potreban broj gradana, spremnost Vlade RCG da predloži izmjene i dopune Zakona ), za stavljanje ovog pitanja na dnevni red Skupštine RCG. Za stvaranje pravne osnove za konstituisanje Eko-fonda kao samostalne institucije najrelevantnije je postojanje volje i svijesti o neophodnosti postojanja jedne ovakve institucije. čini se nespornim da bi tada ovaj fond bio u mogucnosti da opravda svoje postojanje. Pravni osnov za donošenje Zakona uvijek se može naci u Ustavu. Tako se i pitanje osnivanja i organizacije Eko-fonda koje bi bilo uredeno posebnim Zakonom o osnivanju i organizaciji Eko-fonda može urediti na nači što ce se na osnovu Člana 12 Ustava RCG predložiti donošenje naprijed navedenog Zakona. Imajuci u vidu procese koji su u toku kao i one koji neminovno dolaze kada je riječ o sistemu zaštite životne sredine, a koji tretiraju pravni osnov ove zaštite, neophodnost uskladivanja naših propisa koji tretiraju zaštitu životne sredine sa medunarodnim dokumentima tipa Direktiva EU, Arhuske konvencije i dr., moramo se složiti oko postojanja potrebe osnivanja Eko-fonda kao samostalne institucije. Osnivanje ovakve institucije i njena valorizacija u praksi značajno bi nas približila potrebnim standardima za zaštitu životne sredine. Pojedina riješenja sadržana u nacrti Zakona o eko-fondu bliže cemo pojasniti na ovom mjestu. Uvodnim odredbama utvrduje se osnivanje Eko-fonda i daje akcenat da ce se djelatnost fonda obavljati u skladu sa nacionalnom politikom zaštite životne sredine. Samo funkcionisanje eventualno osnovanog Eko-fonda u mnogome bi bilo lakše i lakše odredivo, kada bi bio uraden NEAP. Eko-fond se utvrduje kao pravno lice. Osnovu funkcionisanja Fonda predstavlja način njegovog finansiranja. Ovo pitanje zakon rješava na način što se pozivanjem na odredbe o finansiranju zaštite životne sredine Zkona o životnoj sredini utvrduje finansiranje Fonda najvecim dijelom. Date su tu i druge mogucnosti finansiranja poput stranih i domacih donacija i kredita i dr. Naravno sredstva Fonda bi se koristila u svemu prema zakonu, Statutu i Programu fonda. Kada je djelatnost Fonda u pitanju imamo tendenciju što efikasnijeg i povoljnijeg finansiranja projekata za zaštitu životne sredine. Ovo se ogleda kroz obezbjedivanje kredita pod povoljnijim uslovima od tržišnih, mogucnosti Fonda da vrši menadžment pri utrošku sredstava za životnu sredinu koja ne spadaju u sredstva Fonda, upravljanja i korišcenja sredstava Fonda bez prikupljanja. Naglašava se činjenica, bez prikupljanja, koje traba da vrše druge institucije u skladu sa Zakonom o životnoj sredini i Uredbom o visini naknada, načinu obračuna i placanja naknada zbog zagadivanja životne sredine i drugim aktima, jer se Fond projektuje kao mali fond sa vrlo limitiranim brojem zaposlenih i efikasnošcu u sveri upravljanja i korišcenja sredstava. Organi fonda su Upravni odbor i direktor Fonda. Upravni odbor imenuje i razriješava Vlada RCG. Ima predsjednika i sedam članova i mandat mu je 4 godine. Članovi se biraju iz ministarstava koja se bave zaštitom životne sredine dva, poslovima finansija jednog, poslovima ekonomije jednog, iz NVO sektora jednog, iz reda privrednika jednog, jednog predstavnika Zajednice opština i iz reda stručnjaka iz oblasti zaštite životne sredine jednog. Kod izbora predstavnika NVO sektora zakonom je predviden javni konkurs koji bi trebalo da obezbjedi javnost izbora i pouzdanost predtavnika NVO sektora u smislu spriječavanja fingiranja i zloupotreba. Poslovodni organ Fonda je direktor koga bira i razriješava Upravni odbor Fonda uz saglasnost Vlade. Bitno je naglasiti da se direktor bira na osnovu javnog konkurasa na vrijeme od 4 godine. Detaljnija razrada djelokruga, ovlašcenja i odgovornosti te postupci izbora i razriješenja utvrdicese statutom Fonda u skladu sa zakonom. Korišcenje sredstava fonda može se izvršiti za zaštitu životne sredine i to prije svega za zaštitu očuvanje i poboljšanje kvaliteta vode, zemlje i vazduha. Treba reci da bi se značajan dio sredstava koristio za podsticanje korišcenja obnovljivih izvora energije, upravljanje otpadom, podsticanje održivog razvoja, edukaciju u sveri zaštite životne sredine i dr. Korisnici sredstava koji ispune uslove za dobijanje sredtava od Fonda u slučaju da ih nenamjenski ili neogovorno ulože tako da dodjeljena sredstva ne ostvare željeni efekat, ista ce morati nadoknaditi u svemu prema kriterijumima utvrdenim programom Fonda, konkursom za dodjelu sredstava i ugovorom potpisanim izmedu Fonda i korisnika sredstava. Neki precizniji kriterijumi za dodjelu sredstava utvrdice se programom Fonda za tekucu godinu, javnim konkursom i ugovorom. Objektivne okolnosti ce stalno nametati potrebu prilagodavanja kriterijuma za dodjelu sredstava shodno praksi, specifičnostima pojedinih projekata i sl. Imovinom Fonda raspolaže Upravni odbor i direktor Fonda u skladu sa zakonom i statutom Fonda. Rad Fonda podliježe opštoj javnosti i Fond je u obavezi na kraju svake poslovne godine u sredstvima informisanja objaviti finansijski izvještaj. Takoode mora blagovremeno i tačno dati traženu informaciju ne zahtjevajuci od stranke dokazivanje posebnog pravnog interesa. Fond ce naravno uskratiti infirmaciju koja spada u red službene ili poslovne tajne. Kaznene odredbe kao i prelazne i završne odredbe nijesu izvedene jer bi u ovom trenutku predstavljale nagadanje što nije dobro, a osim toga ne utiču na suštinu i imaju pretežno tehnički karakter. Iz svega naprijed navedenog nesporno se može uočiti neophodnost osnivanja Eko-fonda kao samostalne institucije, znači donošenje Zakona o eko-fondu i njegove inplementacije u vidu zaživljavanja Fonda u praksi.